સનાતન ધર્મમાં વૈદિક વિધિઓમાં, શંખને ખૂબ જ શુભ અને પૂજનીય માનવામાં આવે છે. તેને સુખ, સમૃદ્ધિ અને સૌભાગ્યનું પ્રતીક માનવામાં આવે છે. શંખને ભગવાન વિષ્ણુનું મુખ્ય શસ્ત્ર માનવામાં આવે છે અને તેનો ધ્વનિ આધ્યાત્મિક ઉર્જાથી ભરેલો હોય છે.
શાસ્ત્રો અનુસાર, શંખની ઉત્પત્તિ શંખચુડ નામના રાક્ષસના હાડકાંમાંથી થઈ હોવાનું માનવામાં આવે છે, જેના કારણે તેને અત્યંત પવિત્ર અને શુભ માનવામાં આવે છે. ભગવાન વિષ્ણુને શંખ ખૂબ જ પ્રિય છે અને શંખ દ્વારા તેમને પાણી ચઢાવવામાં આવે ત્યારે તેઓ પ્રસન્ન થાય છે, પરંતુ ભગવાન શિવની પૂજામાં શંખનો ઉપયોગ પ્રતિબંધિત છે. આ કારણોસર, મહાદેવને ન તો શંખ જળ ચઢાવવામાં આવે છે અને ન તો તેમની પૂજા દરમિયાન શંખ ફૂંકવામાં આવે છે. આ માન્યતા પાછળ એક દંતકથા છે, જે નીચે મુજબ છે.
શંખચૂડ અને તેની શક્તિની વાર્તા
શિવપુરાણ અનુસાર, રાક્ષસ રાજા દંભને કોઈ સંતાન નહોતું. સંતાન પ્રાપ્તિની ઇચ્છાથી, તેમણે ભગવાન વિષ્ણુની કઠોર તપસ્યા કરી. તેમની તપસ્યાથી પ્રસન્ન થઈને, ભગવાન વિષ્ણુએ તેમને વરદાન માંગવા કહ્યું. દંભને ખૂબ જ શક્તિશાળી પુત્રની ઇચ્છા હતી, જેને વિષ્ણુજીએ ‘તથાસ્તુ’ કહીને સ્વીકારી. પાછળથી, દંભને એક પુત્રનો જન્મ થયો, જેનું નામ શંખચુડ રાખવામાં આવ્યું.
જ્યારે શંખચૂડ યુવાન થયો, ત્યારે તેણે ભગવાન બ્રહ્માને પ્રસન્ન કરવા માટે પુષ્કરમાં કઠોર તપસ્યા કરી. તેમની તપસ્યાથી પ્રસન્ન થઈને, ભગવાન બ્રહ્માએ તેમને વરદાન માંગવા કહ્યું. શંખચૂડાએ પોતાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી કે તે દેવતાઓ માટે અજેય બને. બ્રહ્માજીએ તેમની પ્રાર્થના સ્વીકારી અને તેમને શ્રી કૃષ્ણ કવચ આપ્યો, જેને ધારણ કરીને તેઓ ત્રણેય લોકમાં અજેય બન્યા. બ્રહ્માજીએ તેમને ધર્મધ્વજની પુત્રી તુલસી સાથે લગ્ન કરવાની પરવાનગી પણ આપી. તેમના આશીર્વાદથી શંખચૂડ અને તુલસીના લગ્ન પૂર્ણ થયા.
બ્રહ્માજીના વરદાનને કારણે, શંખચૂડ ઘમંડી બન્યો અને તેણે ત્રણેય લોક પર નિયંત્રણ મેળવ્યું. તેના અત્યાચારોથી પરેશાન થઈને, દેવતાઓએ ભગવાન વિષ્ણુ પાસે મદદ માંગી. પરંતુ ભગવાન વિષ્ણુએ પોતે તેમને વરદાન આપ્યું હતું, તેથી તેમણે આ સંકટ દૂર કરવા માટે ભગવાન શિવને પ્રાર્થના કરી. ભગવાન શિવે દેવતાઓનું રક્ષણ કરવા માટે યુદ્ધનું નેતૃત્વ કર્યું, પરંતુ શ્રીકૃષ્ણ કવચ અને તુલસીની પોતાના પતિ પ્રત્યેની ભક્તિને કારણે, તેઓ પણ શંખચૂડને હરાવી શક્યા નહીં.
શંખની ઉત્પત્તિ
પરિસ્થિતિને કાબૂમાં રાખવા માટે, ભગવાન વિષ્ણુએ બ્રાહ્મણનું રૂપ ધારણ કર્યું અને કપટથી શંખચૂડના શ્રી કૃષ્ણ કવચને દાન તરીકે લઈ લીધું. આ પછી, તેમણે પોતે શંખચુડાનું રૂપ ધારણ કર્યું અને તેમની પત્ની તુલસીનું પવિત્રતા ભંગ કર્યું. શ્રી કૃષ્ણ કવચનો નાશ થયા પછી અને તુલસીની પતિ પ્રત્યેની ભક્તિ તૂટી ગયા પછી, ભગવાન શિવે પોતાના વિજય નામના ત્રિશૂળથી શંખચૂડનો વધ કર્યો. તેની હત્યા પછી, તેના હાડકાંમાંથી એક શંખ નીકળ્યો. આ જ કારણ છે કે શંખને પવિત્ર અને શુભ માનવામાં આવે છે, પરંતુ ભગવાન શિવને શંખનું પાણી ચઢાવવાની મનાઈ છે.
