Chaitra Navratri 2024 : હિંદુ ધર્મમાં નવરાત્રીનો તહેવાર ખૂબ જ ઉત્સાહ અને ભક્તિ સાથે ઉજવવામાં આવે છે. વર્ષમાં ચાર વખત આવતી નવરાત્રિમાં ચૈત્ર અને શારદીય નવરાત્રિનું વિશેષ મહત્વ છે. આ વર્ષે ચૈત્રી નવરાત્રી 9 એપ્રિલ મંગળવારથી શરૂ થઈ રહી છે. આ સમયગાળા દરમિયાન, નવ દિવસ સુધી દેવી દુર્ગાના નવ સ્વરૂપોની પૂજા કરવામાં આવે છે. ચાલો ચૈત્ર નવરાત્રી 2024 વિશે વિગતવાર જાણીએ…
નવરાત્રી પર અદ્ભુત સંયોગ
આ વખતે નવરાત્રિ દરમિયાન પાંચ દિવ્ય રાજયોગનો મહાસંયોગ થશે. ગજકેસરી યોગ, લક્ષ્મી નારાયણ યોગ, શશ રાજ યોગ, બુધાદિત્ય યોગ અને માલવ્ય રાજયોગ એકસાથે રચાઈ રહ્યા છે. ચૈત્ર નવરાત્રિના પ્રથમ દિવસે સર્વાર્થ સિદ્ધિ યોગ અને અમૃત સિદ્ધિ યોગની રચના થઈ રહી છે. આ વખતે ચૈત્ર નવરાત્રિ પર અશ્વિની નક્ષત્રનો સંયોગ પણ બની રહ્યો છે. આ બધા સંયોગો વચ્ચે દેવી દુર્ગાની પૂજા કરવી ખૂબ જ શુભ રહેશે.
ચૈત્ર નવરાત્રીની તારીખ
- પ્રતિપદા તિથિ 8 એપ્રિલે રાત્રે 11.50 વાગ્યાથી શરૂ થશે.
- પ્રતિપદા તિથિની સમાપ્તિ – 9 એપ્રિલ રાત્રે 8:30 વાગ્યા સુધી
ઘટસ્થાપન – પૂજાનું પ્રથમ પગલું
નવરાત્રિની શરૂઆત ઘટસ્થાપન સાથે થાય છે. આ દિવસે શુભ સમયે કલશની સ્થાપના કરવામાં આવે છે, જેને ભગવાન વિષ્ણુનું પ્રતિક માનવામાં આવે છે. આ વર્ષે ઘટસ્થાપનનો શુભ સમય સવારે 6.02 થી 10.16 સુધીનો છે. આ સમયગાળો 4 કલાક 14 મિનિટ છે. ઘટસ્થાપન અભિજીતનો શુભ સમય સવારે 11:57 થી 12:48 સુધીનો છે.
ઘટસ્થાપના વિધિ
નવરાત્રિના પ્રથમ દિવસે માટીના વાસણની સ્થાપના કરવામાં આવે છે, જેને ઘટસ્થાપન કહેવામાં આવે છે. ઘરના ઉત્તર-પૂર્વ ખૂણામાં ઘાટ સ્થાપિત કરવો જોઈએ. પહેલા વાસણમાં થોડી માટી નાખો અને પછી જવ નાખો. પછી તેની પૂજા કરો. જ્યાં ઘાટની સ્થાપના કરવાનો છે તે સ્થાનને સાફ કરો અને ત્યાં એકવાર ગંગાજળનો છંટકાવ કરીને તેને શુદ્ધ કરો.
- ઘરના ઉત્તર-પૂર્વ ખૂણામાં સ્ટૂલ પર લાલ કપડું ફેલાવો.
- માટીના વાસણમાં પાણી ભરો અને તેમાં સિક્કો, સોપારી, લવિંગ, દુર્વા અને અક્ષત મૂકો.
- કલશના મોં પર કેરીના પાન મૂકો અને નારિયેળને લાલ કપડામાં લપેટી લો.
- કલશ પાસે ફળ, મીઠાઈ અને પ્રસાદ રાખો.
- મા દુર્ગાનું ચિત્ર અથવા મૂર્તિ સ્થાપિત કરો અને વિધિ પ્રમાણે તેની પૂજા કરો.
ઘટસ્થાપન પૂજા સામગ્રી
કપૂર, પવિત્ર દોરો, ચૌકી પાત, હળદર, કુમકુમ, અગરબત્તી, નિરંજન, પૂજાના પાન, હાર અને ફૂલો, આંબાના પાન, પંચામૃત, ખારીક, બદામ, સોપારી, સિક્કા, નારિયેળ, ગોળ, કોપરા, પાંચ પ્રકારના ફળ, આસન. કુશ, નૈવેદ્ય વગેરે.
નવરાત્રિની તારીખો અને દેવીના નવ સ્વરૂપો
- પ્રતિપદા (9 એપ્રિલ): માતા શૈલપુત્રી – પર્વત રાજા હિમાલયની પુત્રી, હિંમત અને શક્તિનું પ્રતીક.
- દ્વિતિયા (10 એપ્રિલ): મા બ્રહ્મચારિણી – તપસ્યા અને બલિદાનની દેવી
- તૃતીયા (11 એપ્રિલ): મા ચંદ્રઘંટા – શાંતિ અને સુખાકારીની દેવી
- ચતુર્થી (12 એપ્રિલ): મા કુષ્માંડા – અન્નપૂર્ણા, સમૃદ્ધિની દેવી
- પંચમી (13 એપ્રિલ): મા સ્કંદમાતા – મા પાર્વતીનું સ્વરૂપ, બાળકોની રક્ષક.
- ષષ્ઠી (14 એપ્રિલ): મા કાત્યાયની – શક્તિ અને બહાદુરીનું પ્રતીક
- સપ્તમી (15 એપ્રિલ): મા કાલરાત્રી – અશુભ શક્તિઓનો નાશ કરનાર.
- અષ્ટમી (16 એપ્રિલ): મા મહાગૌરી – શુભ અને સૌભાગ્યની દેવી.
- નવમી (17 એપ્રિલ): મા સિદ્ધિદાત્રી – તમામ પ્રકારની સિદ્ધિઓની દાતા.
જાણો શું કરવું અને શું ના કરવું
નવરાત્રિ દરમિયાન આ બાબતોનું ધ્યાન રાખો, માતા દુર્ગાના આશીર્વાદ મેળવો નવરાત્રીનો પવિત્ર તહેવાર આસ્થા અને ભક્તિનો સમય છે. આ નવ દિવસો દરમિયાન આપણે દેવી દુર્ગાના નવ સ્વરૂપોની પૂજા કરીએ છીએ અને તેમની સુખ-સમૃદ્ધિની કામના કરીએ છીએ, પરંતુ પૂજાની સાથે સાથે કેટલાક નિયમોનું પાલન કરવું પણ જરૂરી છે, જેથી માતાના આશીર્વાદ આપણા પર રહે. ચાલો જાણીએ નવરાત્રિ દરમિયાન કઈ બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ…
શું ન કરવું
- તામસિક ખોરાકઃ નવરાત્રિ દરમિયાન માંસ, દારૂ અને લસણ-ડુંગળી જેવા તામસિક ખોરાકથી દૂર રહેવું જોઈએ. સાત્વિક આહાર લો, જેથી મન અને શરીર બંને શુદ્ધ રહે.
- વાળ અને નખ કાપવાઃ નવરાત્રિ દરમિયાન વાળ અને નખ કાપવા જોઈએ નહીં. આનાથી નકારાત્મક ઉર્જાનો સંચાર થાય છે.
- કાળા કપડાંઃ કાળો રંગ અશુભ માનવામાં આવે છે, તેથી નવરાત્રિ દરમિયાન કાળા કપડાં પહેરવાનું ટાળો. લાલ, પીળા અને સફેદ રંગના કપડાં પહેરો જે સકારાત્મકતાના પ્રતિક છે.
- અસ્વચ્છતાઃ નવરાત્રિ દરમિયાન સ્વચ્છતાનું ખાસ ધ્યાન રાખો. પૂજા સ્થળ અને ઘરની નિયમિત સફાઈ કરો.
- નવા કપડા ખરીદવાઃ એવું માનવામાં આવે છે કે નવરાત્રિ દરમિયાન નવા કપડા ખરીદવાનું ટાળવું જોઈએ.
શુ કરવુ
- સાત્વિક ખોરાક: ફળો, દૂધ, દહીં અને બિયાં સાથેનો લોટમાંથી બનાવેલી વાનગીઓ ખાઓ.
- શુદ્ધતા: મન, શબ્દો અને કાર્યોમાં શુદ્ધ રહો. ક્રોધ, લોભ અને આસક્તિથી દૂર રહો.
- પૂજાઃ નિયમિત રીતે મા દુર્ગાની પૂજા કરો. દુર્ગા ચાલીસા, સ્તોત્રો અને મંત્રોનો જાપ કરો.
- દાન- પુણ્ય : જરૂરિયાતમંદોને દાન કરો. આનાથી પુણ્યની પ્રાપ્તિ થાય છે.
- અખંડ જ્યોત : ઘરમાં અખંડ જ્યોત પ્રગટાવો. તેનાથી ઘરમાં સકારાત્મક ઉર્જા આવે છે.
મંત્ર
મા દુર્ગાના મંત્રોઃ ચૈત્ર નવરાત્રિમાં મા દુર્ગાના વિવિધ સ્વરૂપોની પૂજા કરવામાં આવે છે અને દરેક સ્વરૂપ માટે અલગ-અલગ મંત્રો છે. અહીં કેટલાક મુખ્ય મંત્રો છે:
- ॐ दुं दुर्गायै नमः – આ મા દુર્ગાનો મૂળ મંત્ર છે અને તેનો જાપ તમામ પ્રકારના અવરોધોને દૂર કરવા માટે કરવામાં આવે છે.
- સર્વમંગલ માંગલે શિવે સર્વાર્થ સાધિકે શરણ્ય ત્ર્યમ્બકે ગૌરી નારાયણી નમોસ્તુતે – આ મંત્ર મા દુર્ગાને તમામ શુભ અને સુખાકારીની દેવી તરીકે સંબોધે છે.
નવરાત્રિમાં પૂજાનું મહત્વ
નવરાત્રિ દરમિયાન દેવી દુર્ગાની પૂજા કરવાથી ભક્તો સુખ, સમૃદ્ધિ, શક્તિ અને સુખાકારી પ્રાપ્ત કરે છે. આ પવિત્ર તહેવાર દરમિયાન વ્રત રાખવા અને પૂજા કરવાથી મન શુદ્ધ થાય છે અને નકારાત્મકતા દૂર થાય છે.
