Pushpak Aircraft : ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા (ISRO) એ શુક્રવારે (22 માર્ચ) સવારે કર્ણાટકના ચિત્રદુર્ગમાં ‘પુષ્પક’ વિમાન સફળતાપૂર્વક લેન્ડ કર્યું હતું. ઈસરોએ ટ્વીટ કરીને આ જાણકારી આપી છે. પુષ્પક વિમાન એક SUV કદના પાંખવાળું રોકેટ છે, જેને ‘સ્વદેશી સ્પેસ શટલ’ પણ કહેવામાં આવે છે. ફરીથી વાપરી શકાય તેવા રોકેટ સેગમેન્ટમાં સફળતા હાંસલ કરવાની દિશામાં ભારત દ્વારા આ એક મોટું પગલું છે.
ISROએ કહ્યું કે RLV LEX-02 લેન્ડિંગ પ્રયોગ દ્વારા રિયુઝેબલ લોન્ચ વ્હીકલ (RLV) ટેક્નોલોજીના ક્ષેત્રમાં એક માઈલસ્ટોન હાંસલ કરવામાં આવ્યો છે. આ પરીક્ષણ કર્ણાટકના ચિત્રદુર્ગમાં એરોનોટિકલ ટેસ્ટ રેન્જ (ATR)માં સવારે 7.10 વાગ્યે કરવામાં આવ્યું હતું. વિન્ગ્ડ પુષ્પક (RLV-TD) નજીવી ઉંચાઈથી પ્રક્ષેપિત થયા બાદ સફળતાપૂર્વક ચોકસાઈ સાથે રનવે પર ઉતર્યું. એરફોર્સના હેલિકોપ્ટર દ્વારા આ રોકેટને આકાશમાંથી છોડવામાં આવ્યું હતું.
પુષ્પક રોકેટનું ત્રણ વખત પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું હતું
પુષ્પક રોકેટની આ ત્રીજી ઉડાન હતી. પુષ્પક રોકેટનું પ્રથમ વખત 2016માં પરીક્ષણ કરવામાં આવ્યું હતું, જ્યારે તેને બંગાળની ખાડીમાં વર્ચ્યુઅલ રનવે પર લેન્ડ કરવામાં આવ્યું હતું. જો કે, તે ફરીથી સંપૂર્ણપણે ડૂબી ગયું અને ક્યારેય પુનઃપ્રાપ્ત થયું નહીં. બીજું પરીક્ષણ 2023 માં થયું હતું, જ્યારે તેને લેન્ડિંગ માટે ચિનૂક હેલિકોપ્ટરમાંથી છોડવામાં આવ્યું હતું. ISRO આ રોકેટનું સતત પરીક્ષણ કરી રહ્યું છે, જેથી પડકારજનક સ્થિતિમાં તેની ક્ષમતાનું પરીક્ષણ કરી શકાય.
પુષ્પક રોકેટ તૈયાર કરવાનું કામ 10 વર્ષ પહેલા શરૂ થયું હતું
પુષ્પકને સંપૂર્ણ રીતે કાર્યરત થવામાં ઘણા વર્ષો લાગશે. રોકેટને રામાયણમાં ઉલ્લેખિત પુષ્પક વિમાન પરથી પુષ્પક નામ મળ્યું. પુષ્પક વિમાન ધનના દેવતા કુબેરનું વાહન હતું. ઈસરોના ચીફ એસ સોમનાથે કહ્યું હતું કે પુષ્પક પ્રક્ષેપણ વાહન એ ભારતના અવકાશ મિશનને આર્થિક બનાવવાની દિશામાં એક મોટું પગલું છે. આ સ્પેસ શટલને તૈયાર કરવાનું કામ 10 વર્ષ પહેલા શરૂ થયું હતું. એન્જિનિયરો અને વૈજ્ઞાનિકોની ટીમે આના પર રાત-દિવસ કામ કર્યું છે.
પુષ્પક રોકેટની વિશેષતા
- પુષ્પક એ 6.5 મીટર લાંબું અને 1.75 ટનનું એરોપ્લેન જેવું સ્પેસક્રાફ્ટ રોકેટ છે. તેને અવકાશમાં મોકલવાની તૈયારી કરી લેવામાં આવી છે. આને રોકેટના બાકીના તબક્કાની સાથે અવકાશમાં મોકલી શકાય છે.
- જ્યારે રોકેટ અવકાશમાંથી મિશન પૂર્ણ કરીને પૃથ્વી પર પરત આવે છે, ત્યારે તેને એક નાનો જોર આપી શકાય છે. આના દ્વારા, તે ત્યાં જ ઉતરશે જ્યાં ઇસરો તેને લેન્ડ કરવા માંગે છે.
- કેન્દ્ર સરકારે આ પ્રોજેક્ટ પાછળ 100 કરોડ રૂપિયાનો ખર્ચ કર્યો છે. સરકારનો ઉદ્દેશ્ય પુનઃઉપયોગ કરી શકાય તેવા રોકેટ તૈયાર કરવાનો છે, જેથી ભવિષ્યના મિશન પર થતા ખર્ચને ઘટાડી શકાય.
- રોકેટમાં બેથી ચાર સ્ટેજ હોય છે, જેમાંથી સૌથી મોંઘા સાધનો ઉપરના સ્ટેજમાં લગાવવામાં આવે છે. પુષ્પક એ સૌથી ઉપરનો તબક્કો છે. તેને ફરીથી વાપરી શકાય તેવું બનાવવામાં આવી રહ્યું છે, જેથી પૃથ્વી પર પરત આવે ત્યારે મોંઘા સાધનોનો ફરીથી ઉપયોગ કરી શકાય.
- પુષ્પક રોકેટનો ઉપયોગ ભ્રમણકક્ષામાં ફરતા ઉપગ્રહોને રિફ્યુઅલ કરવા માટે પણ કરી શકાય છે. આ ઉપરાંત, તે અંતરિક્ષ પ્રદૂષણ ઘટાડવાના ભારતના અભિયાનનો પણ એક ભાગ છે.
