દેશભરમાં બેંકિંગ સિસ્ટમ સંબંધિત વિવિધ પ્રકારની ફરિયાદો વધી રહી છે. ડેટા દર્શાવે છે કે વરિષ્ઠ નાગરિકો બેંકોમાં પેન્શન સંબંધિત સમસ્યાઓનો સામનો કરી રહ્યા છે. એક તરફ, તેઓ KYC અપડેટ કરવાથી લઈને અન્ય સમસ્યાઓનો સામનો કરી રહ્યા છે. બીજી તરફ, ગ્રાહકોને ડિપોઝિટ અને ઉપાડ ઉપરાંત બેંકો દ્વારા પૂરી પાડવામાં આવતી સેવાઓ (પેરા બેંકિંગ) માં પણ હેરાનગતિ થઈ રહી છે. આ જ કારણ છે કે નાણાકીય વર્ષ દરમિયાન પેન્શન સંબંધિત ફરિયાદોમાં 39.5 ટકાનો વધારો થયો છે અને પેરા બેંકિંગ સંબંધિત કેસોમાં 57 ટકાથી વધુનો વધારો થયો છે. એટલું જ નહીં, ગ્રાહકોને લોન અને એડવાન્સ લોનના મામલામાં પણ હેરાન કરવામાં આવી રહ્યા છે.
તાજેતરમાં RBI દ્વારા નાણાકીય વર્ષ 23-24માં યુનિફાઇડ ઓમ્બડ્સમેન સ્કીમ હેઠળ દાખલ થયેલી અને ઉકેલાયેલી ફરિયાદોના આધારે એક અહેવાલ બહાર પાડવામાં આવ્યો હતો. અહેવાલ મુજબ, નાણાકીય વર્ષ 22-23 ની સરખામણીમાં નાણાકીય વર્ષ 23-24માં લોકપાલ યોજના હેઠળ દાખલ થયેલી ફરિયાદોની સંખ્યામાં 53 હજારથી વધુનો વધારો થયો છે. ગયા નાણાકીય વર્ષમાં કુલ 2,99,022 ફરિયાદો મળી હતી, જેમાંથી 2,84,355 ફરિયાદો એટલે કે 95 ટકાથી વધુનો ઉકેલ લાવવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે નાણાકીય વર્ષ 22-23 માં, 2.45 લાખથી વધુ ફરિયાદો મળી હતી, જેમાંથી લગભગ 98 ટકા ફરિયાદોનું નિરાકરણ કરવામાં આવ્યું હતું.
સરકારી બેંકોમાં પેન્શન અંગે વધુ ફરિયાદો
માહિતી અનુસાર, મોટાભાગની ફરિયાદો લોન સંબંધિત છે. જોકે, બેંકિંગ સિસ્ટમમાં મોટાભાગની ફરિયાદો લોન સંબંધિત છે, પરંતુ છેલ્લા નાણાકીય વર્ષમાં પેન્શન અને પેરા બેંકિંગ સંબંધિત ફરિયાદોમાં વધારો થયો છે જે ચિંતાનો વિષય છે. ખાસ કરીને સરકારી બેંકોમાંથી પેન્શન સંબંધિત સૌથી વધુ ફરિયાદો મળી છે. કુલ 4108 પેન્શન સંબંધિત ફરિયાદો નોંધાઈ હતી. આમાંથી 3918 ફરિયાદો સરકારી બેંકોમાં પેન્શન સંબંધિત હતી, જ્યારે 126 ફરિયાદો ખાનગી બેંકોમાં મળી હતી અને 26 ફરિયાદો પ્રાદેશિક ગ્રામીણ બેંકો સંબંધિત હતી. બાકીની ફરિયાદો અન્ય બેંકો તરફથી મળી હતી.
પેરા બેંકિંગ સેવાઓ પૂરી પાડવામાં પણ ફરિયાદો વધી
બેંકો સામાન્ય સેવાઓ સિવાય અન્ય સેવાઓ પૂરી પાડવામાં પણ અનિચ્છા રાખે છે. ખાસ કરીને પેરા બેંકિંગ વિશે વાત કરીએ તો, કુલ 4380 ફરિયાદો મળી હતી. આમાંથી, 2614 જાહેર ક્ષેત્રની બેંકોમાંથી, 1385 ખાનગી બેંકોમાંથી, 195 ચુકવણી બેંકોમાંથી અને 83 ગ્રામીણ ક્ષેત્રની બેંકોમાંથી હતા. બાકીની ફરિયાદો અન્ય બેંકો સંબંધિત હતી.
પેરા બેંકિંગ શું છે?
દૈનિક થાપણો અને ઉપાડ સિવાય બેંકો દ્વારા પૂરી પાડવામાં આવતી સેવાઓને પેરા બેંકિંગ સેવાઓ તરીકે ગણવામાં આવે છે. આમાં વીમા વ્યવસાય, પોર્ટફોલિયો મેનેજમેન્ટ સેવાઓ, પેન્શન ફંડ મેનેજમેન્ટ, મ્યુચ્યુઅલ ફંડ વ્યવસાય, મની માર્કેટ મ્યુચ્યુઅલ ફંડ, વેન્ચર કેપિટલ ફંડમાં રોકાણ વગેરે જેવી સેવાઓનો સમાવેશ થાય છે.
નાણાકીય વર્ષ 2023-24 માં બેંકિંગ સિસ્ટમ સંબંધિત ફરિયાદો
- લોન અને એડવાન્સ ૮૫,૨૮૧ ૨૯.૦૧ ૪૨.૭૦
- પેરા બેંકિંગ ૪૩૮૦ ૧.૪૯ ૫૭.૪૪
- મોબાઇલ અને ઇન્ટરનેટ બેંકિંગ ૫૭,૨૪૨ ૧૯.૪૮ ૩૨.૬૧
- ખાતા ખોલાવવાનું ૪૬,૩૫૮ ૧૫.૭૭ ૪૩.૪૫
- ક્રેડિટ કાર્ડ ૪૨,૩૨૯ ૧૪.૪૦ ૨૩.૯૫
સરકારી બેંકોમાં ખાતું ખોલાવવું અને ચલાવવું સૌથી મુશ્કેલ છે
રિપોર્ટ દર્શાવે છે કે જાહેર ક્ષેત્રની બેંકોમાં ડિપોઝિટ ખાતું ખોલવું અને તેનું સંચાલન કરવું એ સૌથી મુશ્કેલ કાર્ય છે. RBIના રિપોર્ટ મુજબ, ખાતું ખોલવા અને ચલાવવા અંગે 46,353 ફરિયાદો મળી હતી. આમાંથી 24,538 ફરિયાદો સરકારી બેંકો સંબંધિત હતી જ્યારે 15,973 ફરિયાદો ખાનગી ક્ષેત્રની બેંકો સંબંધિત હતી.
પેન્શનરો માટે અલગ કાઉન્ટર હોવું જોઈએ
બેંકિંગ ક્ષેત્રના નિષ્ણાત અશ્વની રાણા કહે છે કે બેંકોએ પેન્શનરો માટે અલગ કાઉન્ટર હોવા જોઈએ કારણ કે મોટાભાગના વૃદ્ધો ઓનલાઈન સિસ્ટમ ચલાવી શકતા નથી જેના કારણે તેમને બેંકમાં આવવું પડે છે. હવે, ઘણી વખત એવું બને છે કે તેમનું KYC અથવા જીવન પ્રમાણપત્ર અપડેટ થતું નથી, જેના કારણે તેમને સમયસર પેન્શન મળતું નથી. ઘણી વખત બેંક પણ તેમને યોગ્ય માહિતી આપતી નથી. તેથી, બેંકોમાં પેન્શન માટે અલગ કાઉન્ટર હોવું જોઈએ.
