વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ આજે એટલે કે બુધવારે દેશની પ્રથમ નદી ઇન્ટરલિંકિંગ પ્રોજેક્ટનો શિલાન્યાસ કર્યો હતો. આ યોજના મધ્યપ્રદેશ અને ઉત્તર પ્રદેશના લોકોની પીવાના પાણીની સમસ્યા દૂર કરશે. ઉપરાંત સિંચાઈ માટે પણ પાણીની ઉપલબ્ધતા રહેશે.
આ પ્રોજેક્ટમાં બાંધવામાં આવનાર ડેમમાં 2,853 મિલિયન ક્યુબિક મીટર પાણીનો સંગ્રહ કરવાની ક્ષમતા હશે. આ પ્રોજેક્ટ શું છે,
કેન-બેટવા લિંક પ્રોજેક્ટ શું છે?
આ પ્રોજેક્ટ હેઠળ પન્ના ટાઈગર રિઝર્વમાં કેન નદી પર 77 મીટર ઉંચાઈ અને 2.13 કિલોમીટર લંબાઈનો ડેમ બનાવવામાં આવશે. તેને દૌધન ડેમ કહેવામાં આવશે. આ સાથે બે ટનલ બનાવીને ડેમમાં 2,853 મિલિયન ક્યુબિક મીટર પાણીનો સંગ્રહ કરવામાં આવશે.
આ પ્રોજેક્ટનો સૌથી મોટો ફાયદો મધ્યપ્રદેશને મળશે. મધ્યપ્રદેશના પન્ના, દમોહ, છતરપુર, ટીકમગઢ, નિવારી, સાગર, રાયસેન, વિદિશા, શિવપુરી અને દતિયાને આનો લાભ મળશે. ઉત્તર પ્રદેશના મહોબા, ઝાંસી, લલિતપુર અને બાંદામાં પણ પાણી મળશે.
આ પ્રોજેક્ટની જરૂર કેમ પડી?
આ પ્રોજેક્ટની જરૂર કેમ પડી?ભારત એટલો વિશાળ દેશ છે કે અહીં ઘણી વિવિધતા છે. કેટલાક ભાગોમાં દુષ્કાળ છે, અને અન્ય ભાગોમાં વધુ પાણીને કારણે પૂર આવે છે. આ સમસ્યાને ઘટાડવા માટે રાષ્ટ્રીય પરિપ્રેક્ષ્ય યોજના બનાવવામાં આવી હતી.
કેન-બેતવા લિંક પ્રોજેક્ટનો શિલાન્યાસ કરવામાં આવશે
આ યોજનામાં દેશભરમાં કુલ ત્રીસ નદીઓને એકબીજા સાથે જોડવાની યોજના બનાવવાની યોજના છે. સાદી ભાષામાં કહીએ તો દેશની તમામ નદીઓને એકબીજા સાથે જોડવામાં આવશે, જેથી કોઈપણ ભાગમાંથી વધુ પાણી જ્યાં પાણીની અછત હોય ત્યાં પહોંચી શકે. કેન-બેતવા રિવર લિંકિંગ પ્રોજેક્ટ આ યોજનાની પ્રથમ કડી છે.
કેન અને બેતવા નદીઓનું ઉદગમ સ્થાન ક્યાં છે?
કેન બુંદેલખંડમાં વહેતી મુખ્ય નદી છે. તે કૈમુર પર્વતમાળામાંથી નીકળે છે. મધ્યપ્રદેશમાં ઉદ્દભવતી આ નદી ઉત્તર પ્રદેશના બાંદા ખાતે યમુનાને મળે છે. તેને યમુનાની છેલ્લી ઉપનદી કહેવામાં આવે છે.
બેતવા પણ એક મહત્વની નદી છે. તેને બુંદેલખંડની ગંગા કહેવામાં આવે છે. તે રાયસેન જિલ્લાના કુમરા ગામ પાસે વિંધ્યાચલ પર્વતથી શરૂ થાય છે. આ નદી ભોપાલ, ગ્વાલિયર, ઝાંસી, ઔરૈયા અને જાલૌનમાંથી પસાર થાય છે અને હમીરપુર પાસે યમુનાને મળે છે.
પન્ના ટાઇગર રિઝર્વ પર અસર
પન્ના ટાઇગર રિઝર્વ પર અસરજો કે તે તદ્દન અનોખું લાગે છે કે બધી નદીઓ એકબીજા સાથે જોડાયેલ હશે. પરંતુ આ એટલું સરળ નથી. 30 નદીઓને એકબીજા સાથે જોડવાની યોજનાઓ તૈયાર કરવામાં આવી છે તે પૂર્ણ થતાં દાયકાઓ લાગશે.
કેન-બેતવા નદી પ્રોજેક્ટનો આજે શિલાન્યાસ
ત્યાં વધુ એક સમસ્યા છે. આ પ્રોજેક્ટ્સથી જેટલો ફાયદો થશે તેટલો જ નુકસાન થવાની સંભાવના છે. જો કેન-બેતવા લિંક પ્રોજેક્ટની વાત કરીએ તો તેનાથી પન્ના ટાઈગર રિઝર્વને સૌથી વધુ નુકસાન થશે. જેના કારણે રિઝર્વનો 57.21 ચોરસ કિલોમીટર વિસ્તાર પાણીમાં ડૂબી જશે.
લિંકિંગ પ્રોજેક્ટના ફાયદા અને ગેરફાયદા
એ વાત સાચી છે કે જો નદીઓને એકબીજા સાથે જોડવામાં આવે તો ઘણા વિસ્તારોમાં દુષ્કાળનો અંત આવશે અને વિસ્તારનો વિકાસ થશે. નવા હાઇડ્રોઇલેક્ટ્રિક પ્રોજેક્ટ શરૂ થઇ શકશે અને પીવાના પાણીની અછત પણ દૂર થશે. પરંતુ આવા પ્રોજેક્ટના ગેરફાયદા પણ છે.
જેના કારણે જંગલો અને અન્ય ઘણા વિસ્તારો ડૂબમાં ફેરવાઈ શકે છે. નદીઓને જોડવાથી તેમની ઇકોલોજી પર પણ અસર થશે. દુર્લભ માછલીઓ અને પ્રાણીઓ જોખમમાં હોઈ શકે છે. એક વિસ્તારમાંથી બીજા વિસ્તારમાં પહોંચતું પાણી પવનની પેટર્ન પણ બદલી શકે છે, જે હવામાન અને જમીનની ભેજને અસર કરી શકે છે.
