વૈજ્ઞાનિકોએ એક અનોખા ગ્રહની શોધ કરી છે. આપણા સૌરમંડળના આ નેપ્ચ્યુન કદના ગ્રહની ખાસ વાત એ છે કે તે માત્ર 21 કલાકમાં સૂર્યની આસપાસ પોતાની પરિક્રમા પૂર્ણ કરે છે. આ ગ્રહ પર વાતાવરણ છે, છતાં અહીં જીવનના અસ્તિત્વના કોઈ સંકેત નથી. આવી સ્થિતિમાં પણ આ TOI-3261 b ગ્રહ વૈજ્ઞાનિકોમાં ભારે રસ પેદા કરી રહ્યો છે. રણ કરતા પણ વધુ ગરમ આ ગ્રહ પોતાની અંદર ઘણા રહસ્યો ધરાવે છે જેનો વૈજ્ઞાનિકો અભ્યાસ કરવા માંગે છે. ચાલો જાણીએ કે આ ગ્રહ તેમના માટે શા માટે રસપ્રદ અને મહત્વપૂર્ણ છે.
શા માટે આ એક દુર્લભ શોધ છે
TOI-3261 b નેપ્ચ્યુન કદનો ગ્રહ છે, જે તેને “ગરમ નેપ્ચ્યુન્સ” ની દુર્લભ શ્રેણીમાં મૂકે છે. જે તેના યજમાન તારાની પરિક્રમા ખૂબ જ ઓછા અંતરે કરી રહ્યું છે અને તે તેના પ્રકારનો માત્ર ચોથો ગ્રહ છે જેનું અવલોકન કરવામાં આવ્યું છે. તે સમજાવે છે કે આવા દુર્લભ ગ્રહો કેવી રીતે રચાય છે તે શોધ NASA ના ટ્રાન્ઝિટિંગ એક્સોપ્લેનેટ સર્વે સેટેલાઇટ (TESS) નો ઉપયોગ કરીને વૈજ્ઞાનિકોની આંતરરાષ્ટ્રીય ટીમ દ્વારા કરવામાં આવી હતી. ઑસ્ટ્રેલિયા, ચિલી અને દક્ષિણ આફ્રિકામાં જમીન-આધારિત ટેલિસ્કોપ સાથેના અનુગામી અવલોકનોએ તેની પુષ્ટિ કરી. TOI-3261 b એ સ્થિત છે જેને ખગોળશાસ્ત્રીઓ “ગરમ નેપ્ચ્યુન રણ” કહે છે. આ અવકાશનો એવો પ્રદેશ છે જ્યાં આ કદ અને બંધારણના ગ્રહો શોધવા ખૂબ મુશ્કેલ છે.
તમારા તારાની ખૂબ નજીક
નેપ્ચ્યુન જેવા કદ અને આકારમાં સમાન, TOI-3261 b તેની અત્યંત ચુસ્ત ભ્રમણકક્ષા માટે જાણીતું છે, જે માત્ર 21 કલાકમાં “વર્ષ” પૂર્ણ કરે છે. આ ઝડપી પરિભ્રમણ આ એક્સોપ્લેનેટને ખૂબ જ વિશિષ્ટ સ્થિતિમાં મૂકે છે. તારાની નિકટતાને કારણે, તેમના દળને સચોટ રીતે માપવામાં આવ્યા છે, જેમાંથી માત્ર ત્રણ જ શોધાયા છે.
ગરમ નેપ્ચ્યુન વાતાવરણની પડકારો
Exoplanet TOI-3261 b એ અન્ય એક્સોપ્લેનેટ કરતાં વધુ વિશિષ્ટ છે કારણ કે તે ગ્રહ રચનાના નવા કમ્પ્યુટર મોડલ્સનું પરીક્ષણ કરવા માટે એક આદર્શ ઉમેદવાર સાબિત થાય છે. ગરમ નેપ્ચ્યુન્સ ખૂબ જ દુર્લભ હોવાનું એક કારણ એ છે કે તારાની આટલી નજીક જાડા વાયુયુક્ત વાતાવરણ જાળવી રાખવું મુશ્કેલ છે.
ગુરુ કરતાં નેપ્ચ્યુન મોટો
તારાઓ વિશાળ છે, અને તેથી તેમની આસપાસની વસ્તુઓ પર મોટા ગુરુત્વાકર્ષણ બળનો ઉપયોગ કરે છે, જે નજીકના ગ્રહની આસપાસના ગેસના સ્તરોને પણ દૂર કરી શકે છે. તેઓ મોટી માત્રામાં ઊર્જા પણ છોડે છે, જે ગેસના સ્તરોને ઉડાડી દે છે. આ બંને બાબતોનો અર્થ એ છે કે TOI-3261 b જેવા ગરમ નેપ્ચ્યુન્સ કદાચ ખૂબ મોટા, ગુરુના કદના ગ્રહો તરીકે શરૂ થયા હતા અને ત્યારથી તેમના સમૂહનો મોટો હિસ્સો ગુમાવ્યો છે.
તેનું વજન કેવી રીતે ઘટ્યું હશે?
મોડેલિંગ દ્વારા, ટીમે નક્કી કર્યું કે તારો અને ગ્રહ સિસ્ટમ લગભગ 6.5 અબજ વર્ષ જૂની છે, અને તે ગ્રહની શરૂઆત ખૂબ જ વિશાળ ગેસ જાયન્ટ તરીકે થઈ હતી. તેનું વજન બે રીતે ઘટ્યું હશે. પ્રથમ, ફોટો બાષ્પીભવન, જેમાં તારામાંથી ઉર્જા વાયુના કણોને દૂર કરે છે, અને બીજું, ભરતી ઉતારવું, જેમાં તારાનું ગુરુત્વાકર્ષણ બળ ગ્રહ પરથી ગેસના સ્તરોને દૂર કરે છે. એવું પણ શક્ય છે કે આ ગ્રહ તેના તારાથી દૂર બન્યો હશે, જ્યાં આ બંને અસરો ઓછી તીવ્ર હશે, જેના કારણે તે તેના વાતાવરણને જાળવી રાખવામાં સક્ષમ હશે.
ઘણા રહસ્યો ઉકેલવાની જરૂર છે
ગ્રહનું બાકીનું વાતાવરણ તેની સૌથી રસપ્રદ વિશેષતાઓમાંની એક છે. TOI-3261 b ગ્રહ નેપ્ચ્યુન કરતા લગભગ બમણો ગાઢ છે, જે દર્શાવે છે કે તેના વાતાવરણના હળવા ભાગો સમય જતાં દૂર થઈ ગયા છે, માત્ર ભારે ઘટકો બાકી છે. પરંતુ આખી વાર્તાનું રહસ્ય કદાચ નાસાના જેમ્સ વેબ સ્પેસ ટેલિસ્કોપની મદદથી ઉકેલી શકાય છે. આ માત્ર ખગોળશાસ્ત્રીઓને TOI-3261 b ના ભૂતકાળને સમજવામાં મદદ કરશે નહીં, પરંતુ તમામ ગરમ, વિશાળ ગ્રહોની પાછળની ભૌતિક પ્રક્રિયાઓને પણ ઉજાગર કરવાનું શરૂ કરશે.
યુનિવર્સિટી ઓફ સધર્ન ક્વીન્સલેન્ડના ખગોળશાસ્ત્રી એમ્મા નેબીની આગેવાની હેઠળની આંતરરાષ્ટ્રીય વિજ્ઞાન ટીમે ઓગસ્ટ 2024માં ધ એસ્ટ્રોનોમિકલ જર્નલમાં શોધ પર તેમનું પેપર, “સર્વાઈવિંગ ધ હોટ નેપ્ચ્યુન ડેઝર્ટઃ ડિસ્કવરી ઓફ અલ્ટ્રાહોટ નેપ્ચ્યુન TOI-3261 b” પ્રકાશિત કર્યું છે.
