જીવિતપુત્રિકા અથવા જિતિયા એ આજે પુત્રની રક્ષા માટે રાખવામાં આવેલ ઉપવાસ છે. આ દિવસે માતાઓ તેમના બાળકોની સલામતી અને સુખાકારી માટે નિર્જલા વ્રત રાખે છે. જીવિતપુત્રિકા વ્રતનું નામ જીમુતવાહન પરથી પડ્યું છે. ચાલો જાણીએ જીમુતવાહન કોણ છે અને તેમની વાર્તા શું છે.
જીવિતપુત્રિકા વ્રત કથા
જીમુતવાહન એક ગાંધર્વ રાજકુમાર હતા, જે ખૂબ જ ઉદાર અને સેવાભાવી વ્યક્તિ હતા. તેમના પિતા સિંહાસન છોડીને જંગલમાં ગયા, ત્યારબાદ જીમુતવાહનને રાજા બનાવવામાં આવ્યો. તે વહીવટ સારી રીતે ચલાવી રહ્યો હતો પણ તેને તેમાં રસ નહોતો. એક દિવસ તેણે રાજપાટ તેના ભાઈઓને સોંપી દીધો અને જંગલમાં તેના પિતા પાસે ગયો. ત્યાં તેના લગ્ન મલયાવતી નામની યુવતી સાથે થયા.
એક દિવસ તે જંગલમાં એક વૃદ્ધ સ્ત્રીને મળ્યો. તેઓ નાગા વંશના હતા. તે ખૂબ જ ડરેલી અને ડરી ગઈ હતી. રડતી હતી. જ્યારે જીમુતવાહનની નજર તેના પર પડી, ત્યારે તે પોતાની જાતને કાબૂમાં રાખી શક્યો નહીં અને તેને રડવાનું કારણ પૂછ્યું. તેણે કહ્યું કે સાપે પક્ષી રાજા ગરુડને વચન આપ્યું હતું કે દરરોજ એક સાપ તેની પાસે ખોરાક તરીકે આવશે અને તે તેની ભૂખ સંતોષશે.
વૃદ્ધ મહિલાએ કહ્યું કે આજે તેના પુત્રનો વારો છે. તેનું નામ શંખચૂડ છે, આજે તે પક્ષી રાજા ગરુડનો મુરબ્બો બનશે. આટલું કહીને વૃદ્ધ મહિલા રડવા લાગી. આના પર દયાળુ જીમુતવાહને કહ્યું કે તમારા પુત્રને કંઈ થશે નહીં. તે આજે પક્ષી રાજા ગરુડ પાસે નહીં જાય. તેઓ તેના બદલે જશે. એમ કહીને જીમુતવાહન પોતે નિયત સમયે ગરુડદેવ પાસે પહોંચી ગયા.
જીમુતવાહન લાલ કપડામાં લપેટાયેલો હતો. ગરુડદેવે તેને પોતાના પંજામાં પકડી લીધો અને ઉડી ગયા. દરમિયાન તેણે જોયું કે જીમુતવાહન રડી રહ્યો હતો અને નિસાસો નાખતો હતો. પછી તેઓ એક પર્વતની ટોચ પર રોકાયા અને જીમુતવાહનને મુક્ત કર્યા. પછી તેણે આખી ઘટના જણાવી.
ગરુડદેવ જીમુતવાહનની દયા અને હિંમતની ભાવનાથી ખૂબ જ પ્રસન્ન થયા. તેણે જીમુતવાહનને પોતાનું જીવન બલિદાન આપ્યું. તેણે વચન પણ આપ્યું કે હવેથી તે ક્યારેય કોઈ સાપને તેને ખાવા દેશે નહીં. આ રીતે જીમુતવાહનને કારણે સાપનો વંશ રક્ષિત થયો. ત્યારથી, અશ્વિન મહિનાના કૃષ્ણ પક્ષની અષ્ટમીના દિવસે, જીમુતવાહનની પૂજા કરવામાં આવે છે અને જીવિતપુત્રિકાનું નિર્જલા વ્રત રાખવામાં આવે છે.
