Om Birla : 18મી લોકસભામાં રાજકીય શતરંજની તીક્ષ્ણ બોર્ડર બિછાવી દેવામાં આવી છે. પહેલા દિવસથી જ પાર્ટી અને વિપક્ષ વચ્ચે તણાવ શરૂ થઈ ગયો છે. ભાજપે આ પદ માટે ત્રણ વખત સાંસદ રહી ચૂકેલા ઓમ બિરલાને ફરી નામાંકિત કર્યા છે, જેઓ ગત ટર્મમાં સ્પીકર હતા. જ્યારે કોંગ્રેસ આ પદ માટે કે સુરેશને મેદાનમાં ઉતારી રહી છે. વાસ્તવમાં શાસક પક્ષે આ પદ માટે સર્વસંમતિ બનાવવાનો પ્રયાસ કર્યો ન હતો. પરિણામ એ છે કે સ્પષ્ટ સંઘર્ષ દેખાય છે. જો આપણે સત્તાના સમીકરણો પર નજર કરીએ તો સંસદમાં એનડીએનો વારો જોરદાર છે, પણ ઈન્ડિયા બ્લોક પણ કમર કસી ગયો છે.

સ્પીકરની ચૂંટણીમાં એનડીએ અને ઈન્ડિયા બ્લોક સિવાય તમામની નજર ત્રીજા પક્ષ તરફ પણ રહેશે જે કોઈની બાજુમાં નથી. તે જ્યાં પણ જશે, ત્યાં ટેબલો મજબૂત થઈ શકે છે અને તો જ એનડીએ સરકારને પ્રત્યક્ષ નહીં પણ આડકતરી રીતે મોટો ફટકો પડશે.

આપણે આગળ જોઈશું કે લોકસભામાં વોટનું સમીકરણ શું હશે, પરંતુ તે પહેલા આપણે એ પણ જાણી લઈએ કે જો ઓમ બિરલા જીતશે તો શું થશે અને જો તેઓ નહીં જીત્યા તો શું થશે. જો કે, એમ કહેવું જ જોઇએ કે લોકસભામાં સંખ્યાબળની દૃષ્ટિએ એનડીએ પરાજિત થશે અને ઓમ બિરલા હારવાની કોઈ શક્યતા નથી. કહેવાય છે કે આ માત્ર સ્પીકરની ચૂંટણી છે પરંતુ મોદી સરકાર માટે આ સૌથી મોટો લિટમસ ટેસ્ટ હશે.

આજે સ્પીકર પદ માટે નોમિનેશનની તારીખ છે. આવતીકાલે ચૂંટણી માટે મતદાન થશે. જે સભ્યોએ શપથ લીધા છે તે જ આમાં ભાગ લઈ શકશે. ગત વખતે ઓમ બિરલા બિનહરીફ સ્પીકર તરીકે ચૂંટાયા હતા. ત્યારે વિપક્ષી દળોએ પણ તેમને સમર્થન આપ્યું હતું.

જો ઓમ બિરલા જીતે તો…

• ગૃહમાં એનડીએની પકડ વધુ મજબૂત બનશે. જો તેનું પોતાનું સ્પીકર હશે તો તેની શક્તિ વધુ વધશે. તેમજ વિપક્ષનું મનોબળ પણ તૂટી જશે
• આ જીતથી સરકારને ઘણો વિશ્વાસ મળશે, જે તેને આગળ કામ કરવાની તાકાત આપશે.
• આ રીતે NDA લોકસભામાં પોતાની મજબૂત પકડ દર્શાવશે
• એનડીએ ગઠબંધન પાસે લોકસભામાં પૂરતી બેઠકો હોવાથી તેને પોતાની રીતે કામ કરવાનું ચાલુ રાખવાની તાકાત મળશે.
• અલબત્ત, ભાજપ પાસે લોકસભામાં પૂરતી બહુમતી નથી, પરંતુ સહયોગી પક્ષોની સાથે તેની પાસે કંઈ પણ કરવાની શક્તિ છે.
• વડાપ્રધાન તરીકે નરેન્દ્ર મોદીની પકડ વધુ મજબુત બનશે અને તેમની સરકારને ત્રીજી ટર્મમાં કામ કરવા માટે એવા જ ઉત્સાહની જરૂર છે.

જો ઓમ બિરલા નહીં જીતે તો…

•  જો આવું થશે, તો મતદાન સમયે JDU અથવા TDP અલગ-અલગ રસ્તો પસંદ કરશે તો જ આ સરકાર માટે મોટો ફટકો પડશે.
•  સરકાર માટે આ એટલો મોટો ફટકો હશે કે તે દબાણમાં આવી જશે કે તેની પાસે સરકાર ચલાવવા માટે પૂરતી બહુમતી નથી.
• ત્યારે મોદી સરકારે તાત્કાલિક વિશ્વાસ મત લાવીને સદનમાં બહુમતી સાબિત કરવી પડશે. આવી સ્થિતિમાં વિપક્ષ તેમની સામે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ પણ લાવી શકે છે.
• આવી સ્થિતિમાં સરકાર પડવાનો સતત ખતરો રહેશે અને વિપક્ષના દબાણને કારણે સરકાર મુશ્કેલીમાં મુકાશે.
•  પોતાના સ્પીકર ન હોવાને કારણે NDAને વિધાયક કાર્યમાં સતત મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવો પડશે.
• એનડીએ સરકાર બચી જશે તો પણ તે અસ્થિર દેખાશે અને તેનું મનોબળ તૂટેલું દેખાશે.
•  જો સ્પીકર પોતાના ન હોય તો સરકારને માત્ર ગૃહ ચલાવવામાં અને નવા બિલો પસાર કરવામાં જ નહીં પરંતુ અન્ય દરેક કાર્યમાં મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડશે.

આ વખતે, ભાજપ લઘુમતીમાં હોવાથી અને સહયોગી પક્ષોના સમર્થન સાથે, તેના માટે તેના પોતાના વક્તાનું હોવું અત્યંત મહત્ત્વનું છે, જે નિર્ણાયક સમયે તેના પડકારોમાં મુશ્કેલીનિવારક બની શકે.

કોની પાસે કેટલી શક્તિ છે

543 સભ્યોની લોકસભામાં ભાજપની 240 બેઠકો છે પરંતુ NDAનું કુલ સંખ્યાબળ 293 છે, જેમાં TDP અને JDU પાસે 28 સભ્યોનો હિસ્સો છે, જેનો અર્થ એ છે કે હવે આપણે સરકાર ચલાવવા માટે આ બંને પક્ષો પર સંપૂર્ણપણે નિર્ભર રહેવું પડશે. અને દરેક કામ કરે છે. સ્પીકરની ચૂંટણીમાં પણ NDAમાં આ બંને પક્ષોની ભૂમિકા સૌથી મહત્વની રહેશે.

એનડીએની તાકાત

ભારત ગઠબંધનની તાકાત કેટલી છે?

ઈન્ડિયા એલાયન્સ પાસે લોકસભામાં 234 બેઠકો છે, જેમાં સૌથી મોટી પાર્ટી કોંગ્રેસ છે અને બીજી સૌથી મોટી પાર્ટી સમાજવાદી પાર્ટી છે. જો કે આ ગઠબંધન સરકાર પર દબાણ લાવવા માટે સંખ્યાત્મક તાકાત ધરાવે છે, પરંતુ તે સરકારને કંઈ કરતા રોકવા માટે પૂરતું નથી.

ભારત જોડાણ

લોકસભામાં આ 15 સભ્યો કોઈપણ માટે બળ બની શકે છે

લોકસભામાં એનડીએ અને ભારત ગઠબંધન ઉપરાંત 15 સાંસદો એવા પણ છે જે લોકસભામાં સત્તા સમીકરણમાં વિશેષ ભૂમિકા ભજવી શકે છે, જો કે તેઓ એક તરફ રહે.

જોકે, YSR આ વખતે NDAને સમર્થન નહીં આપે કારણ કે આંધ્રમાંથી તેની મુખ્ય હરીફ પાર્ટી TDP મોદી સરકારના NDA ગઠબંધનમાં સામેલ છે. જો કે, મોદી સરકારના છેલ્લા કાર્યકાળમાં, YSR કોંગ્રેસ દરેક પગલા પર શાસક પક્ષ સાથે ઉભી જોવા મળી હતી.

અકાલી દળ ચોક્કસપણે શાસક પક્ષ સાથે પણ જઈ શકે છે. આ ગૃહમાં 07 અપક્ષ પણ છે. જેમણે 14 દિવસમાં નિર્ણય લેવાનો છે કે તેઓ કોઈપણ પક્ષમાં જોડાશે કે પછી તેમનું પદ જાળવી રાખશે.

અન્ય કોઈપણ જોડાણમાં નથી

લોકસભા સ્પીકર કેવી રીતે ચૂંટાય છે અને તેની શક્તિ શું છે?

બંધારણના અનુચ્છેદ 93 અનુસાર લોકસભાના અધ્યક્ષની પસંદગી કરવામાં આવે છે. સાંસદો પોતાનામાંથી બે સાંસદોને અધ્યક્ષ અને ઉપાધ્યક્ષ તરીકે ચૂંટે છે. લોકસભાના અધ્યક્ષની ચૂંટણીના એક દિવસ પહેલા સભ્યોએ ઉમેદવારોને સમર્થનની નોટિસ સબમિટ કરવાની હોય છે.

ચૂંટણીના દિવસે લોકસભાના સ્પીકર સાદી બહુમતીથી ચૂંટાય છે. એટલે કે તે દિવસે લોકસભામાં હાજર અડધાથી વધુ સાંસદો જેના માટે મતદાન કરે તે ઉમેદવાર લોકસભાના સ્પીકર બને છે. આ સિવાય લોકસભા અધ્યક્ષ પદ પર રહેવા માટે અન્ય કોઈ શરત કે લાયકાત પુરી કરવી જરૂરી નથી.

જે વ્યક્તિ સ્પીકર છે તેને ગૃહની કામગીરી, તેના નિયમો, બંધારણ અને દેશના કાયદા વિશે જાણકારી હોવી જોઈએ. કારોબારને સરળ રીતે ચલાવવા માટે લોકસભાના અધ્યક્ષ જવાબદાર છે. તેથી આ પોસ્ટ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે. લોકસભાના સ્પીકર સંસદીય બેઠકોનો એજન્ડા પણ નક્કી કરે છે અને ગૃહમાં કોઈપણ વિવાદના કિસ્સામાં સ્પીકર નિયમો અનુસાર કાર્યવાહી કરે છે.

ગૃહમાં શાસક અને વિપક્ષ બંને પક્ષોના સભ્યો છે. એટલા માટે લોકસભાના અધ્યક્ષે તટસ્થ રહીને કામકાજ ચલાવવાની અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે. લોકસભા સ્પીકર કોઈપણ મુદ્દા પર પોતાનો અભિપ્રાય જાહેર કરતા નથી. તેઓ કોઈપણ દરખાસ્ત પર મતદાનમાં ભાગ લેતા નથી, પરંતુ જો દરખાસ્તની તરફેણમાં અને વિરુદ્ધમાં સમાન સંખ્યામાં મત હોય, તો તેઓ નિર્ણાયક મત આપી શકે છે. લોકસભાના અધ્યક્ષ વિવિધ સમિતિઓની રચના કરે છે અને આ સમિતિઓનું કામ તેમની સૂચના મુજબ થાય છે. મહત્વની વાત એ છે કે જો કોઈ સભ્ય ગૃહમાં ગેરવર્તન કરે છે તો લોકસભાના અધ્યક્ષ તેને સસ્પેન્ડ કરી શકે છે.