RBI: રિઝર્વ બેંક છેલ્લા કેટલાક સમયથી યુદ્ધના ધોરણે સોનાના ભંડારમાં વધારો કરી રહી છે. તેનો હેતુ ડોલર પર નિર્ભરતા ઘટાડવાનો અને ફુગાવા સામે લડવાની તૈયારી કરવાનો છે. ઉપરાંત, કેન્દ્રીય બેંક તાજેતરમાં યુકેની બેંકોમાં જમા કરાયેલું તેનું સોનું દેશમાં પાછું લાવી હતી.
આ કારણે ઘણા લોકોના મનમાં સવાલ ઉઠી રહ્યો હતો કે ગોલ્ડ રિઝર્વ વધારીને વિદેશમાંથી તેમનું સોનું પરત લાવવાથી દેશમાં સોનું સસ્તું થઈ શકે છે. હવે આરબીઆઈના ગવર્નર શક્તિકાંત દાસે ખુદ પરિસ્થિતિ સ્પષ્ટ કરી છે.
તેમણે કહ્યું, ‘રિઝર્વ બેંકે બ્રિટનમાંથી 100 મેટ્રિક ટન માત્ર એટલા માટે પાછું લાવ્યું છે કારણ કે ભારત પાસે પૂરતી સંગ્રહ ક્ષમતા છે. આનાથી વધુ કંઈ સમજવું જોઈએ નહીં. આરબીઆઈ ગવર્નરના આ નિવેદનથી સ્પષ્ટ છે કે સોનાની કિંમતમાં ઘટાડો થવાનો નથી.
સોનાનો ભંડાર વધારીને સોનું સસ્તું કેમ નથી થતું?
હવે ધારો કે તમારા પિતા સોનું ખરીદે છે અને તિજોરીમાં રાખે છે. તેમનો ઈરાદો એવો છે કે જ્યારે કોઈ અચાનક મુસીબત આવશે ત્યારે આ સોનાનો ઉપયોગ કરવામાં આવશે. આનો અર્થ એ છે કે તમને અથવા પરિવારના અન્ય કોઈ સભ્યને તે સોનાનો કોઈ તાત્કાલિક લાભ નહીં મળે.
આ જ બાબત આરબીઆઈના ગોલ્ડ રિઝર્વની પણ છે. સમગ્ર વિશ્વમાં જે રીતે ભૌગોલિક રાજકીય તણાવ વધી રહ્યો છે, તેનાથી ફુગાવાનું જોખમ પણ વધી ગયું છે. તેનાથી બચવા માટે આરબીઆઈ ગોલ્ડ રિઝર્વ તેના ગોલ્ડ રિઝર્વમાં વધારો કરી રહી છે. એક રીતે જોઈએ તો આ કોઈ મોટા આર્થિક સંકટનો સામનો કરવાની તૈયારી છે.
જો આરબીઆઈએ વિદેશમાંથી સસ્તામાં સોનું ખરીદીને બજારમાં વેચ્યું હોત અથવા લોકોમાં વહેંચ્યું હોત તો સોનાના ભાવ નીચે આવવાની શક્યતા હતી. પરંતુ, ન તો આ કોઈ વ્યવહારુ બાબત છે અને ન તો આરબીઆઈનો એવો કોઈ ઈરાદો છે. આનો અર્થ એ થયો કે ગોલ્ડ રિઝર્વ વધારવા અથવા વિદેશમાંથી સોનું પાછું લાવવાથી સોનાના બજાર ભાવ પર કોઈ હકારાત્મક કે નકારાત્મક અસર નહીં થાય.
RBI વિદેશમાં સોનાનો સંગ્રહ શા માટે કરે છે?
સોનાને સૌથી સુરક્ષિત રોકાણ માનવામાં આવે છે, કારણ કે તેની કિંમતો સમયની સાથે વધતી રહે છે. ઉપરાંત, પ્રાચીન સમયથી તેને સાર્વત્રિક ચલણનો દરજ્જો મળ્યો છે. તે કોઈપણ નાણાકીય કટોકટીનો સામનો કરવામાં મદદ કરે છે. હવે જો આરબીઆઈ દેશનું તમામ સોનું રાખે છે, તો પછી કોઈપણ રાજકીય ઉથલપાથલ અથવા કુદરતી આફતના કિસ્સામાં તે તેના હાથમાંથી છીનવાઈ શકે છે.
આ જ કારણ છે કે વિશ્વના મોટાભાગના દેશો તેમના સોનાના ભંડાર જુદા જુદા દેશોમાં જમા કરાવે છે. જેમ કે રોકાણકારો જોખમ ઘટાડવા માટે તેમની સંપત્તિનું રોકાણ વિવિધ વસ્તુઓમાં કરે છે. ઉપરાંત, અન્યમાં સોનાનો ભંડાર સંગ્રહિત કરવાથી તેમની સાથે વેપાર કરવાનું સરળ બને છે. ઘણી વખત વિદેશમાં સોના પર વધુ વ્યાજ પણ મળે છે.
કેન્દ્રીય બેંકો સોનાને આટલું મહત્વ કેમ આપી રહી છે?
હાલમાં સોનું ડૉલરના વિકલ્પ તરીકે ખૂબ જ લોકપ્રિય બની રહ્યું છે. મોંઘવારી સામે આ હંમેશા સૌથી અસરકારક હથિયાર રહ્યું છે. રશિયાની સ્થિતિ પરથી તમે સોનાના મહત્વનો અંદાજ લગાવી શકો છો. રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધની શરૂઆત પછી, અમેરિકા અને તેના યુરોપિયન સાથીઓએ તેમના દેશમાં હાજર $300 બિલિયનના રશિયાના વિદેશી હૂંડિયામણના ભંડારને જપ્ત કરી લીધો, એટલે કે, યુરો અને ડૉલરનું મૂલ્ય જે રશિયા શૂન્ય થઈ ગયું હતું.
હવે, જો રશિયાએ ડૉલર કે યુરોને બદલે સોનાનો ભંડાર બનાવ્યો હોત, તો કદાચ તેની કિંમત 20 ટકા ઘટી ગઈ હોત, પરંતુ તે શૂન્ય કરતાં વધુ સારું હોત, જે પશ્ચિમમાં તેના વિદેશી હૂંડિયામણના ભંડારનું થયું છે.
